Եվրոպական սահմանային և առափնյա պահպանության գործակալության (Frontex) և Եգիպտոսի Սոցիալական համերաշխության նախարարության հրավերով ՀՀ ՆԳՆ Միգրացիայի և քաղաքացիության  ծառայության աշխատակից Հայկանուշ Չոբանյանը մասնակցեց ս․թ․ նոյեմբերի 15-16-ը Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետությունում (ք․ Կահիրե) կազմակերպված աշխատաժողովին՝ վերադարձի և վերաինտեգրման ոլորտի լավագույն փորձով կիսվելու նպատակով։

Աշխատաժողովի ընթացքում ներկայացվեցին և քննարկեցին Հայաստանում և այլ երկրներում առկա ու գործող ուղղորդման և վերաինտեգրման ազգային մեխանիզմները՝ Եգիպտոսի իշխանություններին տրամադրելով հաստատված լավ փորձը՝ աջակցելու Եգիպտոսի վերադարձի և վերաինտեգրման ազգային մեխանիզմի մշակմանը:

Աշխատաժողովին Հ․ Չոբանյանը ներկայացրել է «Վերադարձի և վերաինտեգրման մեխանիզմները Հայաստանում» թեմայով ելույթը, խոսել քաղված դասերի և առաջիկա անելիքների մասին, ներկայացրել խոցելի խմբերի (առանց ուղեկցության երեխաներ, ծերեր, հաշմանդամներ) հետ աշխատանքը, շահառուների կարիքների գնահատման և ուղղորդման ընթացակարգերը, ինչպես նաև Վերաինտեգրման ֆորումի աշխատանքները, որպես վերաինտեգրման դերակատարների համակարգման արդյունավեր օրինակ և այլն։ Առանձին անդրադարձ է կատարվել ներկայումս ընթացող ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներին, որի արդյունքում վերաինտեգրման գործառույթը փոխանցվում է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությանը։ Գործառույթների սահուն անցման նպատակով Միգրացիայի և քաղաքացիության  ծառության նախաձեռնությամբ աշխատաժողովին մասնակցում էր ՀՀ ԱՍՀՆ միասնական սոցիալական ծառայության ներկայացուցիչը։

Նախնական պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել Եգիպտոսի սոցիալական համերաշխության նախարարության և Ֆրոնտեքսի հետ՝ Հայաստան այցելելու և տեղում ծանոթանալու Հայաստան վերադարձող ՀՀ քաղաքացիների վերաինտեգրման հայկական փորձին։

Ներքին գործերի նախարարության միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության պետ Արմեն Ղազարյանը հրավիրել էր միջազգային գործընկերներին ոլորտի բարեփոխումների օրակարգի շուրջ համագործակցության շրջանակները հաստատելուն նվիրված քննարկման:

Քննարկմանը ներկա էին ՄԱԿ-ի փախստականների գրասենյակի, Միգրացիայի միջազգային կազմակերպության, ՄԱԿ բնակչության հիմնադրամի, Եվրոպայի խորհուրդի, ԵԱՀԿ-ի, ՀՀ-ում Եվրոպական Միության պատվիրակության, Համաշխարհային բանկի, ինչպես նաև ԱՄՆ, Շվեդիայի, Ճապոնիայի, Լիտվայի դեսպանությունների, Հայկական կարմիչ խաչ ընկերության պատվիրակները:

Ա. Ղազարյանը ներկայացրեց Միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության գործառույթների տիրույթում նախատեսված բարեփոխումների օրակարգը՝ անդրադառնալով ռազմավարական ծրագրավորման, բյուջետային պլանավորման, հանրային ծառայությունների ոլորտում որակի բարձրացման, թվայնացման և հաղորդակցության ոլորտի գործընթացներին:

Գործընկերները, իրենց մանդատին և ծրագրերին համահունչ, տարբեր ձևաչափերով համագործակցություն առաջարկեցին, հնչեցին հարցադրումներ և պարզաբանումներ, ձեռք բերվեցին պայմանավորվածություններ 2024 թ-ի համար:

ՀՀ ՆԳՆ միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության վերադարձի և վերաինտեգրման բաժնի աշխատակիցներ Արուս Աթանեսյանը և Անահիտ Չոբանյանը ս․թ․ նոյեմբերի 7-8-ը Ալբանիայի Հանրապետության Տիրանա քաղաքում մասնակցել և ելույթով հանդես են եկել Ալբանիայի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարության և Միգրացիոն քաղաքականության մշակման միջազգային կենտրոնի կողմից կազմակերպված «Հետընդունման, կամավոր վերադարձի և կայուն վերաինտեգրման խթանում» թեմայով աշխատաժողովին, որին մասնակցում էին Պրահյան գործընթացի մասնակից 2 տասնյակից ավել երկրների 40 ներկայացուցիչներ։

Աշխատաժողովի առաջին օրը նվիրված էր Պրահյան գործընթացի գործողությունների ծրագրի (2023-2027) շրջանակներում նախանշված գործողությունների, մասնավորապես՝ հետընդունման, հարկադիր և կամավոր վերադարձի գործընթացների քննարկմանը, ազգային և տարածաշրջանային հեռանկարների ու փորձառությունների  ներկայացմանը, ինչպես նաև պետությունների կողմից իրականացվող քաղաքականությունների բացերի ու կարիքների վեր հանմանը։

Ա․ Չոբանյանը ներկայացրել է հետընդունման հայաստանյան քաղաքականությունն ու լավագույն փորձը։ Այդ համատեքստում խոսել է Հայաստանի կողմից հետընդունման համաձայնագրերի և դրանց կիրարկման արձանագրությունների կատարման ընթացքի մասին, ներկայացրել Ռեադմիսիոն հայցերի կառավարման էլեկտրոնային համակարգն ու վիճակագրական տվյալներ ստացված հետընդունման հայցերի վերաբերյալ, անդրադարձել հետընդունման ոլորտում Հայաստանի համագործակցությանը գործընկեր երկրների պատասխանատու կառույցների հետ, ինչպես նաև մատնանշել գործնականում առկա այն մարտահրավերներն ու կարիքները, որոնք առկա են ոլորտում։

Աշխատաժողովի երկրորդ օրը նվիրված էր ազգային և տեղական մակարդակներում վերաինտեգրման ոլորտում իրականացվող քաղաքականությունների և ծրագրերի ներկայացմանն ու քննարկմանը։

Ա․ Աթանեսյանը ներկայացրել է վերադարձի և վերաինտեգրման ոլորտում հայաստանյան լավագույն փորձը, խոսել վերադարձի  պետական աջակցության ծրագրի և դրա շրջանակներում հատկացվող աջակցության տեսակների մասին, ներկայացրել վիճակագրական տվյալներ ծրագրի շրջանակներում բնակվարձի աջակցություն ստացած քաղաքացիների թվաքանակի վերաբերյալ, ինչպես նաև ներկայացրել Հայաստանում տեղական և միջազգային կազմակերպությունների կողմից իրականացվող վերաինտեգրման աջակցության ծրագրերը։

ՄՔԾ աշխատակիցները մասնակցել են նաև խմբային աշխատանքների ընթացքում տեղի ունեցած քննարկումներին՝ մասնավորապես ներկայացնելով հետընդունման, ինչպես նաև վերադարձի և վերաինտեգրման ոլորտում լավագույն փորձի  և մարտահրավերների մասին։

Հայաստանը պատրաստակամություն է հայտնել կիսվել հետընդունման, ինչպես նաև վերաինտեգրման ոլորտներում իր ունեցած լավագույն փորձով Պրահյան գործընթացի մասնակից երկրների հետ։

Միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայությունում պաշտոնի նշանակման համար վերապատրաստման թեստավորման փուլը հաղթահարած մասնակիցների հետ հարցազրույց անցկացնելու նպատակով միջազգային և հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին հարցազրույց անցկացնող հանձնաժողովի կազմում ընդգրկելու և աշխատանքներին ներգրավվելու մասին

Հանձնաժողովի կազմում ընդգրկվել և աշխատանքներին ներգրավվել կարող են միգրացիայի և քաղաքացիության ոլորտում գործող միջազգային կազմակերպությունների և ոլորտում վերջին հինգ տարվա ընթացքում առնվազն երեք տարվա գործունեության փորձ ունեցող hասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները։ Կազմակերպություններն ընտրվում են Միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության կողմից։

ՀՀ ՆԳՆ միգրացիայի և քաղաքացիության  ծառայության (այսուհետև՝ ՄՔԾ) նախաձեռնությամբ և Միգրացիոն քաղաքականության մշակման միջազգային կենտրոնի (ՄՔՄՄԿ) և RRF Հայաստան ծրագրի հետ համագործակցությամբ  այսօր տեղի ունեցավ Հայաստան վերադարձող ՀՀ քաղաքացիների վերաինտեգրման հիմնա­խնդիրներով զբաղվող կազմակեր­պություն­նե­րի ֆորումի 17-րդ հանդիպումը: Հանդիպմանը մասնակցում էին ինչպես պետական կառույցների, այնպես էլ` միջազգային, հասարակական կազմակերպու­թյուն­ների ներկայացուցիչներ։ ՄՔԾ վերադարձի և վերաինտեգրման բաժնի պետ Հայկանուշ Չոբանյանը ներկայացրեց միգրացիայի կառավարման ոլորտում իրականացվող ինստիտուցիոնալ փոփոխություններով պայմանավորված՝ ՄՔԾ և ԱՎՎ աշխատակազմերի վերապատրաստման ընթացքի վերաբերյալ տեղեկատվություն, նաև՝ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված անձանց հաշվառման ուղղությամբ Ծառայության կատարած աշխատանքները։ ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության միասնական սոցիալական ծառայության (այսուհետև՝ ծառայություն) պետի առաջին տեղակալ Անի Չիլինգարյանը ներկայացրեց ոլորտում իրականացվող այն սոցիալական ծրագրերը, որոնք ուղղված են Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված անձանց  առաջնային կարիքների բավարարամանը։ Միգրացիոն քաղաքականության մշակման միջազգային կենտրոնի հայաստանյան գրասենյակի (այսուհետև՝ ՄՔՄՄԿ) ղեկավար Քարել Հոֆստրան նշեց, որ ավարտին են մոտենում Կոտայքի մարզի Աբովյան քաղաքում ապաստան հայցողների կացարանի կառուցման աշխատանքները, նշեց, որ բացի գրասենյակի կողմից իրականացվող «RRF Հայաստան» ծրագրից, 2024 թ․ հունվար ամսից ՄՔՄՄԿ-ն, Միգրացիայի միջազգային կազմակերպության և ՄԱԿ ՓԳՀ հետ համատեղ իրականացնելու է ՄՔԾ ծառայությունների թթվայնացման գործընթացը։ Պարոն Հոֆստրան ներկայացրեց նաև «EU4IMPACT ARMENIA» ծրագրի շրջանակներում կատարված աշխատանքները, վիճակագրական տվյալներ դիմորդների, դասընթացների, հաստատված բիզնես ծրագրերի և դրանց գործունեության ոլորտների մասին։

«Մարդը կարիքի մեջ» ՀԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի տնօրեն Վարդուհի Դադունցը և նույն ՀԿ-ի ծրագրերի ղեկավար Զարուհի Տոնոյանը գործընկեր կառույցների ներկայացուցիչներին ներկայացրին «Միգրացիայի կառավարման համակարգի ամրապնդումը ՀՀ-ում» նոր մեկնարկելիք ծրագրի  մանրամասները։ Հայաստանում Ֆրանսիայի իմիգրացիայի և ինտեգրման գրասենյակի (OFII) տնօրեն Մաղիոն Գղեգուաղը նշեց, որ OFII-ի կողմից իրականացվող վերադարձի և վերաինտեգրման ծրագրերի շահառուները նույնպես կարող են օգտվել RRF-ի աջակցությունից, նաև խոսեց վերադարձի նոր ծրագրի մասին, որը վերաբերում է ոչ միայն Ֆրանսիայից, այլև՝ ամբողջ ԵՄ տարածքից վերադարձողներին։ «Հայկական Կարիտաս» ԲՀԿ-ի վերաինտեգրման ծրագրերի պատասխանատու Մովսես Հակոբյանը ներկայացրեց կազմակերպության կողմից իրականացվող ծրագրերի մանրամասները, ինչպես նաև վիճակագրական տվյալներ: Միգրացիայի միջազգային կազմակերպության ներկայացուցիչ Աննա Գրիգորյանը ներկայացրեց վիճակագրական տվյալներ 2023թ․ հունիս-հոկտեմբեր ամիսների ընթացքում իրենց ծրագրի շրջանակներում վերադարձողների թվաքանակի, վերադարձի երկրների, հատկացվող աջակցության տեսակների մասին։ Ֆորումի անդամ մասնակից մյուս կազմակերպությունների ներկայացուցիչները ներկայացրին իրենց ծրագրերի շրջանակներում տեղի ունեցած վերջին զարգացումներն ու փոփոխությունները։

Հոկտեմբերի 25-ին տեղի ունեցավ Հայաստան-ԵՄ հետընդունման համատեղ կոմիտեի 9-րդ նիստը, որին մասնակցում էին ՀՀ ԱԳՆ, ՀՀ ՆԳՆ, Եվրոպական հանձնաժողովի, Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության և ԵՄ անդամ երկրների դեսպանությունների, ինչպես նաև «FRONTEX» կազմակերպության ներկայացուցիչները: Նիստը համանախագահում էին Միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության պետ Արմեն Ղազարյանը և Եվրոպական հանձնաժողովի ներքին գործերի հարցերով գլխավոր տնօրինության անօրինական միգրացիայի և վերադարձի քաղաքականության բաժանմունքի հետընդունման բաժնի պետ Սիլվենա Պեստան: Հայաստանում Եվրոպական միության դեսպան Վասիլիս Մարագոսը նշեց, որ իրենց կողմից շարունակական աշխատանքներ են տարվում միգրացիայի կառավարման ոլորտում անվտանգ մեխանիզմներ ներդնելու ուղղությամբ, բարձր են գնահատվում ներքին գործերի նախարարության ստեղծման համատեքստում նախաձեռնված ոլորտային բարեփոխումները, և առկա է պատրաստակամություն շարունակել աջակցությունը այդ փոփոխություններին, մասնավորապես Ծառայության կարողությունների հզորացման ուղղությամբ: Ա. Ղազարյանը ներկայացրեց ռեադմիսիոն համագործակցության համատեքստում հայաստանյան կողմի արդյունավետ ցուցանիշները, որոնք, նիստի մասնակիցների հավաստամամբ, բարձր են գնահատվում եվրոպացի գործընկերների կողմից: Նշվեց, որ ընթացիկ տարվա առաջին կիսամյակում Հայաստանը ստացել է 237 ռեադմիսիոն հայց 382 անձանց մասին: Ստացված հայցերի համատեսքտում անձանց 89.66 տոկոսի ՀՀ քաղաքացիությունը հաստատվել է: Հայցերի մեծ մասը՝ 129-ը՝ 212 անձանց վերաբերյալ, ստացվել են Գերմանիայից: Ղազարյանը հիշեցրեց, որ 2020 թ-ին ստացված հայցերի թիվը կազմել է 503, դրանցում ընդգրկված անձանց թիվը՝ 867:

ՄՔ ծառայության պետը խոսեց նաև Հայաստանում միգրացիոն գործընթացների՝ վերջին տարիներին նկատվող միտումների մասին՝ նշելով, որ Հայաստանը էմիգրացիայի երկրից վերածվել է նաև տրանզիտ և իմիգրացիոն երկրի, իսկ ԵՄ երկրներում արձանագրվող ապաստանի չարաշահվող դիմումների մեծ մասը կապված է առողջապահական խնդիրների հետ, ինչի ուղղությամբ տարվում են աշխատանքներ: Ս. Պեստան, անդրադառնալով ԵՄ երկրների սահմանը ապօրինի հատած ՀՀ քաղաքացիների ցուցանիշներին, նկատվող միտումներին, նշեց վերջին տարիներին ապաստանի մերժված դիմումների և դրանց հետևանքով առաջացող հարկադիր ու կամավոր վերադարձի գործընթացների մասին: Կողմերը քննարկել են հետընդունման հարցերով վիճակագրությունը, համաձայնագրի երկկողմ կիրարկման արձանագրությունների կարգավիճակը, ինչպես նաև համաձայնագրի կատարման արդյունավետությունն առավել բարձրացնելուն ուղղված տեխնիկական և բովանդակային այլ հարցեր։ Անդրադարձ կատարվեց ներկայումս իրականացվող պետական վերաինտեգրման աջակցության ծրագրին, դեպի Հայաստան կամավոր վերադարձի և վերաինտեգրման համակարգի բարելավման ուղղությամբ տարվող աշխատանքներին: Եվրոպական կողմն իր հերթին գոհունակություն է հայտնել հայկական կողմի հետ արդյունավետ համագործակցության կապակցությամբ: Կողմերը պայմանավորվածություն են ձեռք բերեցին շարունակել գործուն քայլերը Հայաստան-ԵՄ հետընդունման հարցերով համաձայնագրի հետագա կիրարկման ուղղությամբ: